Marijke blogt: Schuldgevoel

Hoe komt het dat mensen met een psychische aandoening zich schuldig voelen? Mensen met een somatische aandoening lijken daar minder last van te hebben, terwijl een somatische aandoening natuurlijk ook negatieve gevolgen kan hebben voor partner en kinderen.

Dat komt denk ik omdat zowel patiënten als de buitenwereld psychiatrische aandoeningen minder dan somatische aandoeningen als ‘toevallig van buitenaf komend onheil’ beschouwen waar je niets aan kunt doen. Als iemand longontsteking heeft, zal niemand het in z’n hoofd halen de betrokkene te vertellen ‘dat het leven een feest is, maar dat je zelf de slingers moet ophangen’, zoals psychiatrische patiënten weleens van hun omgeving (en helaas ook van sommige behandelaren) te horen krijgen. Nee, de betrokkene wordt met medeleven omringd en in de watten gelegd, want noch op het krijgen van een longontsteking noch op het herstel heeft de patiënt enige invloed. Van ‘eigen verantwoordelijkheid’ en daardoor ‘schuld’, is daarom geen sprake.

Bij psychiatrische patiënten is dat dus anders. Freud heeft ons aangepraat dat psychiatrische aandoeningen met gesprekken genezen kunnen worden. Het was een kwestie van jeugdtrauma’s doorwerken. Dat was tot daaraan toe, want in ieder geval kregen de ouders de schuld van het krijgen van een psychische aandoening. Tegenwoordig hebben we echter als belangrijkste therapie de cognitieve-gedragstherapie. Patiënten dienen hun gedachten (cognities) en gedrag te veranderen waarna psychische klachten zouden verdwijnen. Daarmee worden psychiatrische aandoeningen dus kennelijk gezien als ‘van binnenkomend onheil’ dat in feite veroorzaakt wordt doordat de patiënt iets verkeerd denkt en doet. En daar kan/moet je dus zelf wat aan doen. Gewoon een kwestie van je gedachten en gedrag veranderen. Hoe moeilijk kan dat zijn? Het gevolg: zowel patiënt als buitenwereld hebben het idee dat de patiënt op z’n minst medeverantwoordelijk is voor het krijgen en voor herstel van een psychische aandoening.

En daarin zit precies het schuldgevoel: als ik maar anders gedacht had of gedaan, dan had ik nooit een zware depressie gekregen. Als ik maar beter dacht of beter deed, dan was ik wel snel opgeknapt. Dan had ik wel een goede moeder voor mijn dochter kunnen zijn. Hoe moeilijk kon het immers zijn, toch?

Hoe meer er, bedoeld of onbedoeld, impliciet wordt gesuggereerd dat het ontstaan van een psychische aandoening en het herstel daarvan beïnvloedbaar is door de patiënt, hoe minder medeleven er te verwachten is van de omgeving en hoe groter het schuldgevoel is van de patiënt. Ergens las ik: een somatische patiënt krijgt bloemen, een psychiatrisch patiënt moet aan het werk.*

Zoals Menno Oosterhoff in zijn column ‘Dat heb ik van mijn vader’ constateert, ontdekt de wetenschap meer en meer dat bij psychische aandoeningen een flinke genetische factor meespeelt. Daarmee wordt de component ‘eigen invloed’ en dus ‘eigen schuld’ al een stuk minder. Een psychische aandoening blijkt een aangeboren kwetsbaarheid die, afhankelijk van de ernst van aandoening, door een kleiner of groter duwtje van stress, tot uiting komt.

In dat opzicht wijkt het hebben van een psychiatrische aandoening naar mijn gevoel weinig af van chronische somatische ziekten zoals eczeem, astma of diabetes I. Ook dat zijn ziekten die je in je genen meekrijgt en waarvoor geen genezing bestaat. Waar je soms, om onduidelijke redenen, meer of minder last van hebt, waar je je goed aan de voorgeschreven behandeling moet houden, en die soms, ondanks alle maatregelen om dat te voorkomen, toch uit de hand lopen zodat er tijdelijk een intensievere behandeling nodig is. Maar waar verder over het algemeen redelijk mee te leven valt, als je rekening houdt met de aandoening. Ik heb nooit gehoord dat eczeem-, astma- of diabetespatiënten zich schuldig voelen over het feit dat ze eczeem, astma of diabetes hebben. Wel dat het lastig is en dat ze er af en toe flink van balen, maar schuldig? Nee.

Bij psychiatrisch patiënten zou hetzelfde het geval moeten zijn. Ik hoop dat behandelaren zorgvuldig zijn in hun taalgebruik. En dat in de samenleving doordringt dat psychiatrische patiënten net zo veel of zo weinig aan hun aandoening kunnen doen als somatische patiënten, zodat zij meer medeleven krijgen en zich minder schuldig voelen.

* Ik parafraseer een uitspraak die ik ergens op Twitter gelezen heb, maar wie de uitspraak deed, weet ik niet.

Wilt u reageren naar Marijke op deze blog? Mail naar ggnetblogger@gmail.com